आहो पात मिचेर औषधी वनाइन्थ्यो
लुतो आम्तो खोयाले कनाइन्थ्यो
आज ती वाला पन कंहा गए…
ठुलो भासी के वन्छस भन्थ्यौ आमा
पाइलट वन्छु भन्थे परदेशी पो भैयो ।
हेमन्त कान्छाले गाएको गीत सानो मोवाइलमा वजिरहेको छ ।
वाहिर सिमसिम पानी परीरहेको छ । विहानको कक्षा सकेर म नियमति काममा हाजिर भएको छु । दिनको पूर्वाद्र्ध भएकाले कोही आगन्तुक, सेवाग्राही वा कर्मचारी वरीपरि छैनन । करिव २४ रोपनी क्षेत्रफलमा फैलीएको र रुख विरुवाले ढपक्क ढाकिएको मीनभवनको मेरो कार्यालयमा चराको चिरविर वाक्लै सुनिएको छ । साना चराहरु वर्षे झरीमा ओत लागेका छन । कागहरु रमाइलो मानेर कराइरहेका छन ।
* * *
मलाई स्मृतिले मेरो आफ्नै जन्मेको ठांउ मौला पुर्याएको छ । जंहा यो सिजनमा आरु पाक्न शुरु र आरुपोखरा सिद्धीन लाग्थे । वेलौतीका पिपिला लाग्ने र खनिया पाक्ने सिजन हो यो । हामी लाम्पाटातिर घांस काट्न जादा तित्रो कराउने देखि वेला वखत स्याल कराउने आवाज वाक्लै सुनिन्थ्यो । वर्षे सिजन भएर होला वादलका फोकाहरु लुकामारी खेली रहन्थे । पानी पर्दा पहिरो जाने डरले हामी विरौदीको साटो देवी खन्ड, गैरा वा लाम्पाटा तिर नै वढि रमाउथ्यौ । नभए गांउ वा भार्से चौरका खरिया पनि वर्खाकालागि साचेर राखिन्थे ।
पोलेका मकै र एक मुठी तातो दुख खान पाए जोस नै अर्कै हुन्थ्यो । तुलसीको मन्दिर निरको गेडुलामा हुर्केको सिमी वा भ्याकुर ताछेर विस्तारै बाले तरकारी पकाउनुहुन्थ्यो । बाले वनाउने तरकारी जत्तीको मिठो दुनियामा केही पाक्छ जस्तो लाग्दैनथ्यो । भैसी, वाख्रा धेरै तर काम गर्ने मान्छे कम्ती भएकाले होला । आमा घांस दाउरामा र बा घरको चुलो चौकामा वढि व्यस्त हुनुहुन्थ्यो ।
केही समय वेलायती सेनामा काम गरेर फर्केका मेरा बालाई खाना भने असाध्यै मिठो वनाउन आउथ्यो । ढिलो पकाउने तर असाध्यै मिठो वनाउने भएकाले बाको लेखाई र पकाई दुवैको गांउमा तारिफ हुन्थ्यो ।
झरीका बीचमा घांम झुल्कीदा खेतका मकै काट्ने बाले दाईलाई र मलाई मकै वोकाउनु हुन्थ्यो । मकै वोक्न, मकै भाच्न र खेतको झार च्यात्न कम्ती झिझो लाग्थेन । वर्खामा झन्डै २ महिना स्कुल विदा हुने भएरपनि होला धेरै जसो केटाकेटी काममा व्यस्त हुन्थे । वर्खा लागेपछि कामी गांउ देखि वगेर आउने रातो माटोको भल थुपारेर पोखरामा जम्मा पारिन्थ्यो । डिठ्ठा देउनारायणका सन्तान भएकाले होला डिठ्ठाको पोखरोको नामले प्रसिद्ध हाम्रो पोखराको रातो माटोमा खुवै पौडिइन्थ्यो । हाम्रो पौडीको अभ्यास त्यही पोखरीवाट शुरु भएको थियो ।
त्यति वेलाका कति प्रचलन अहिले कि त नौला कि त पुराना भएका छन । केही दशक अघिका ती घटना सम्झीदा मलाई पनि ए हो र जस्तो लाग्छ । हरेक ग्रहणमा गाईको गोवरले घरको भित्तोमा घेरा लगाउने होस या आगनमा छोडेको अन्नमा खरानीको घेरो लगाउने होस । सबै प्रचलन नौला भएकाछन । यही वर्खामा फल्ने काक्रो, घिरम्ला, चिचिन्डा हामीले कहिल्यै चोर औलाले ताकेर देखाइएन । जहिले चोर औला र माझी औलाको बिचमा वुढी औला चेपेर देखाइयो । यस्तो किन गरियो कुनै वैज्ञानिक जवाफ नपाएपनि यो हाम्रो प्रचलन थियो ।
यस्ता मौलिक प्रचलन नहराउन भनेर शहरमा जन्मे, हुर्के र वढ्दै गरेकी छोरीलाई कौशी खेतीमा फलेका यस्तै वस्तु हामीले वाल्यकालमा देखाएजस्तै औला वनाएर देखाउन लगाई वाल्यकालको स्मृतिमा जान्छु ।
अकाशका हलतारा, तिन तारे, ध्रुर्व तारा र सप्तर्सीहरु देखाई गन्न लगाई मेरो ग्रामिण स्मृतिलाई ताजा वनउछु म यो विरानो शहरमा । यंहाका धेरै सम्वन्धहरु स्वार्थका हुन भन्ने द्धिविधा नरहेपछि म तिनै ग्रामिण यादहरुमा कल्पीन्छु । कठिन थिए ति दिन तर प्राकृतिक थिए । अभाव थियो गांउमा तर अघि जाने आकांक्षा थियो । दुख थियो तर सपना थियो । यो विरानो शहरले ति सवै चिजलाई विस्मृतिमा लगिदिदै छ । तर झरी पर्दाको दिन, मन एक्लै हुदाको दिन, राम्रो सपना देख्दाको दिन या ऐठन हुदाको दिन । सफल हुदाको क्षण वा समस्यामा पर्दाको क्षण ! त्यही गांउ आखामा नाची रहन्छ । तिनै वाल सखाहरु संझनामा आइरहन्छन । त्यही वाला पनाले जिस्क्याइ रहन्छ । मलाई जस्तै तपाईलाई पनि आफ्ना पुराना स्मृतिले यस्तै गराउदा त हुन नी ।

शहरः छोड्न नसकिने, रम्न नसकिने।
गाउॅ: बस्न नसकिने, भूल्न नसकिने।
जीवन: आधा शहर, आधा गाउॅ।
फेसवुकमा नारायण रेग्मीले शेयर गरेकाहरफ पढेपछि गांउको झझल्कोले फेरी डेरा जमायो । चलिरहेको कार्यव्यस्तताले व्लग अपडेट गर्न नपाएपछि हुटहुटी घटेको छैन । झरी लागोस न काठमाण्डौमा जस्तो लागि रहेको छ । चिसोको एलर्जी हुने मेरालागि गर्मी वढेर झरी चाहिएको होइन । झरी पर्दा मौषम सहाना लाग्छ । कार्यव्यस्तता केही कम हुन्छ । र गांउ संझेर पग्लीन मन जान्छ । केही पाठकका उत्साह जनक प्रतिक्रियाहरु आएका छन । जसले मलाई गांउको याद दिलाई रहन्छन । रुपचन्द्र अधिकारी लेख्नुहुन्छ ।
“हजुरका केहि शैलीहरु पछ्याउने गरेको छु । विशेष गरि २ दिनको ४ घण्टाको क्लासको उत्तर लेख्ने शैलीको परभाव म सग जसले ममा लेखाइको एउटा स्वरुप विकास भएको छ ।। हजुरबाट केहि कुरा सिक्ने समयको पर्खाइमा छु ।।।”
पारस अधिकारीले भन्न्ुभएको छ । “धेरै दिनको प्रतीक्षा पछि आज birgha.com मा हजुर को लेख पढ्न पाइयो धेरै खुसी छु।”
सदन भन्डारीले लेख्नुभएको छ । “धेरै दिनको प्रतीक्षा पछि आज birgha.com मा हजुर को लेख पढ्न पाइयो धेरै खुसी छु। ” सुनिल प्रसाद यादवले कलैयावाट लेख्नुभएको छ स”र हजुरको बालयकाल र जन्मस्थल बिर्घा रमनिय भए पनि परीस्थितले बाराको कलैया हुँदै राजधानी बस्न बाध्य बनायो ।” खड्क दाईले हौस्याउनु भएको छ । “आफु भलो त जगत भलो । मलाई थाहा छ डा. साब धेरै गर्न सक्छन् । वीरघा राकास्दीको पानी पो त ।”

बेमौषमको वर्षाले चिसो वढाइ रहदा म भने मीनभवनको यो झ्यालवाट वाहिर हेरीरहेको छु । केही हप्ता अगाडी कामको शिmशिलामा भित्रिएको यो एरीया निरन्तरको प्रयासपछि हेर्न हुने भएको छ । यसमा ठूला मानीस होइन दैनिक ज्यालादारीमा काम गर्ने राम पाठकको प्रमुख योगदान छ । मलाई मै हु भन्ने संग पैठाजोरी खेल्न र सामान्य मानिसहरुसंग संगत गर्न मन पर्छ ।
ब्लग अपडेट नभएको जुग भयो । जिम्मेवारी वढ्दा कार्यव्यस्तता पनि वढ्दो रहेछ । तापक्रम वढ्दा दिमागी पाराहरुपनि वढ्छन क्यार । शान्त, शितल र झरी परेको दिनमा म नोष्टाल्जीक हुन्छु । यही झरीले मलाई अतीतमा फर्काउछ ।
जंहा कलीलो वयको केटो मौलामा पिपलका पातवाट झरेका पानी हेर्दै दिन विताउछ । बाले वनाएको घर अगाडीको ढुंगा छापेको कुलामा कलकल वगेको पानी हेर्दै हुर्कन्छ । आमाले भुटेको ताता मकै छाला नै पोल्ने गरी जागेको खल्तीमा हाल्दै वर्को आडेर झ्यालवाट चिहाउछ । यस्तै छन मेरा विगतहरु ।

सवैलाई जस्तै मलाई पनि मेरा विगतहरु असाध्यै प्रिय छन । ति प्रिय विगतले कहिले झस्काउछन, कहिले जोस्याउछन र कहिले वौर्याउछन र उडेर या गुडेर आजै धर्तीको त्यो कुनामा पुगु पुगु वनाउछन ।
विषयहरु धेरै छन । संझना मरेका छैनन । समय नमिलेका हुन । नितन्तर पाठकसंगको अन्तक्र्रियामा रहने मन झरीले वढाइदिएको छ । आगे भोलीको विादमा झरी पर्ने अपेक्षा सहित ।

निख्खर कालो वादल आकाशमा मडारिएको छ । डांडाका टुप्पा र लेकका थुममा वादलले छोडेको छैन । घामको झुल्को नपरेको २ दिन हुन लाग्यो । माथी लेकमा हिंउ परेर होला । चिसो मुटु छेड्ने सिरेटो वेला वेला आइरहन्छ । दाउरा ओसिएर पुत्ताउछन मात्र । वाख्रा पाठा कलीलो घांस खान नपाएर खोरमै म्या-म्या गरिराखेका छन । गोठका वस्तुभाउ उघ्राएर जाडो छल्ने मेसोमा छन । वुढा वुढीको खोकी एक तमासले वढेको छ । चिचिला केटा केटीको नाकमा सिंगान कट्कटीएको छ । र वेला वेला सिगांन लुगामै नझरोस भनेर कमिजका वाहुलाले पुसीरहेका छन ।
ठिहिर्याएर पानी छोइ नसक्नु भएको छ । जातो दल्न हात काठिएका छन । मिलसम्म जान वाटो चिप्लीएको छ । खरवारी नांगै छ । डाले घांसका लागि वुटा चढ्न पानीले चिप्ल्याएको छ । अली वेलैमा यो झरी वर्सिन्थ्यो त गंहु या तोरी छर्न पाइन्थ्यो । समय घर्कीएपछि चिसो मात्र वढाउन आएको झरीले जनजीवन झनै कठिन वनाएको छ ।
हुनत शहरमा वातावरण र सस्थ्यका कुरा होलान तर गांउमा ठिहिरोका कुरा छन झरीमा ।
तात्तातो झोलीलो खाने कुरा खानु । सिरक ओडेर गुजुमुट्टु पर्नु वा अगेनामा पीरम्लामा विराला परुन्जेल आगो ताप्नु जाडोमा मजा दिने विषय हुन ।
यतिवेला मिर्चन्डी, आलमको डांडो र लुम्पेक कुहीरोले ढाकेको होला । विर्घा गांउ वादलुको घुम्टोमा होला । अर्चले, पुच्छार वा वनकसीतिर घाम झुल्केलाकी भन्दै मानिसहरु डाडांतिर चिहाउदै होलान । कट्टी, वनकसी, वैघा वा अर्चले तिर स्कुलमा विद्यार्थीहरु घटेका होलान । माष्टरहरु विद्यार्थी कम र जाडो वढि भएकाले पाठ्यक्रममा भन्दा कुराकानीमा क्लास धकेल्दै होलान ।

वाह्र मासेहरु दिउसो न्यानो गुन्द्रीको खोजीमा होलान । विहान पख हाछ्यु र खकार – खुकरका आवाज सबैका घरवाट वाहिरिएका होलान । मेरा स्कुले मित्र स्याम लालले विर्घाको पुरानो ५ नंवर वडा गांउवाट खिचेका तस्विर फेसवुकमा पोष्टीएर मलाई भने गांउको संझना ताजा वनाइदिएका छन । चिसोमा विहानै वागवजारको कर्म सकेर सुन्धाराको यो अग्लो भवनमा वसेर किवोर्ड चलाइरहदा पर मृगस्थलीको हरियो वन हेरीरहेको छु । यो वनले मेरो वालापान, मेरो गांउ र मेरो विगतको स्मृतिमा मलाई कुहिरोमा शहर लुके जस्तो लुकाइ दिएको छ ।
यता शुनिल वर्दैवा युट्यवमा भन्दैछन
गोरेटो अनि उस्तै छ गल्ली
कतै तिमी वदल्यौ की…
कोही फर्काइदेउ त्यो वालापन
कोही फर्काइदेउ अतितका ती मिठा क्षण…

वनकसीका विद्यार्थी ः स्कुलको चौर । पृष्ठभूमिमा हिले डांडा ।
पारिला घामलाई झ्यालवाट चिहाउदै पढ्नुको मजा नै वेग्लै । स्कुले जीवन त्यसैपनि मजेदार हुने नै भयो । मानिसको जीवनमा १० देखि १६ वर्ष सम्मको समयनै सवैभन्दा स्मरणीय हुदो रहेछ । विद्यालय पढ्दाका घटनाहरु जस्तो स्ृमृतिमा ताजा घटना अरु नवस्ने रहेछन । त्यसैले त हर सपनीमा तिनै घटनाहरु पुन जागृत हुन्छन । सपनामा नै सही पुन वाल्यकालमा फर्काउछन । तिनै कन्चन मित्रसंगका समिपता दिलाउछन ।
मानिस विस्मृतिमा पुग्दा अर्थात अल्जाइमरले गाज्दा पनि पुराना घटना भने संझीरहन्छ । वृद्धावस्थामा देखिने अल्जाइमरयुक्त धेरै वुढावुढीमा यस्तो अवस्था देखिएको छ ।

सहर्ष चन्द्र दर्शन : कुलुम डिल्ली नारायण गुरुको चौरासी पुजाको सुपारी काट्न भेला भएका गांउले ।
अघिल्लो हप्ता विर्घाको केही दिनको रमाइलो भ्रमणको अवसर मिलेको थिया् । नित्य मित्र शिव भान्जा हुनुभयो भने गांउ वसाइमा रौनकता भर्न अर्चले शुन्दर दाई, कुलुम नारन, राजकुमार र गहलाम यज्ञ लागि परे । दिवंगत पिताजीको श्राद्ध घरमै गर्ने इच्छाले डोर्याएको त्यो पावन पर्वमा फेरी गांउसंग साक्षात्कारको अवसर मिलेको थियो । गांउमा युवा वयका मानिस दुर्लभ छन ।

विर्घा टारी खेतः गंहु टुसाउदै खेत । पृष्ठ भूमिमा चिफलडांडा र गांउ ।
पुरानो मौलिकता हराउदै गएको छ । युवा पुस्ता धुलो उडाउदै मोटरसाइकलमा वत्तिन्छ । मौला तिर पुग्दा भने वाल्यकालको मौलीकता घटेको छैन । मौलाका वारी वारी, गरा गरा र ढिकहरु कुदेपछि एकै छिन डांठ पोलेर भुल्लीको मजा पनि लिइयो ।

विद्यालयमा वालवालिकाः विर्घा अंग्रेजी स्कुलका वालवालिका टिफीन टाइममा भुष्टुगंमा।
वारीमा टुसाउदै गरेका गंहु, गंहुको टुप्पोमा शितका मोती दाना, चिरविर चिरविर गांउदै स्कुल जादै गरेका चिरविरे जस्ता केटाकेटी । वाली भित्र्र्याएपछिका फुर्सदिला गांउले । कतै रुद्री त कतै एकाहा । चौरासी पुजाको सुपारी काट्ने त चौको टाहाल्ने मेसो । गजव छ गांउ ।
घरी घरी भाई जिके, कैले काही किसुनजी “वाजे”ले तरह तरहका स्विरहरु पोष्टी राख्छन र गांउको याद ताजा वनाउछन । मेरो मोवाइलको मेमोरीका तस्विरहरुको पालो भने व्यस्तताले गर्दा पाएका छैनन । अवको अंकमा तिनै तस्विरहरु ।

कृष्णराज पाण्डेय
स्याङ्जा जिल्ला कालीगण्डकी गाउँपालिका वडा नं. ४ मा अवस्थित बिर्घा कोट कालीगण्डकी वडा नं. ४ र नजिकका वडाहरुको धार्मिक आस्थाको केन्द्र हो । यहा दैनिक पूजा, विभिन्न तिथीहरुमा पञ्चवलीहरु तथा विजयादशमी (नवरात्र) मा घटस्थापनादेखि कोजाग्रत पूर्णिमा सम्मका दिनमा विशेष पूजा हुने गर्दछ । घटस्थापनाको पहिलो दिन जमरा राख्ने, अष्टमीको दिन उपासेहरुले गाउँ भरीका घर घरमा गई जसको घरमा जे फूलपाती, फल भेटिन्छ कसैसँग नसोधी÷नबोली टिपेर बेलुका डोलीमा राखी पटयाङ्गिनीमा पु¥याइन्छ ।

बेलुका पूmलपातीको स्वागतका लागि पट्याङ्गिनीमा कलश सहित दुई कन्याहरु र स्थानीय श्रद्धालु भक्तजनहरु जम्मा भएका हुन्छन्, बेदुवा (पुजारी) द्वारा पट्याङ्गिनीमा पूजा गरी त्यही कुभिण्डो बली दिईन्छ, भने स्थानीय गौतम टोलबाट पञ्चेबाजा र उपस्थित मध्ये धेरै जनाले हातमा लिएका चिरागले साँच्चीकै दशैको रौनक अष्टमीको रात कोटमा देख्न पाइन्छ ।
उपासेद्वारा पूmलपाती भित्राईसकेपछि पूजामा सम्मिलित हुन आएका श्रद्धालु भक्तजनहरुले आप्mनो घर÷घरबाट ल्याएको मानो चामल चढाउने र कसैले चामल ल्याएको छैन भने चामल बराबरको निर्धारित रकम बुझाउने प्रचलन रहेको छ । अष्टमीको राती आधा जुन अस्ताएको बेला (कालरात्री) कालो बोकाको बली दिइन्छ भने नवमीको दिन पञ्चबलि वा अन्य भाकलका बलिहरु दिइन्छ ।

बडा दशैंको दिन टीकाको साइतमा टीका लगाउन र घरघरमा लिएर जानको स्थानीयहरु जम्मा हुने र टीका जमरा घरघरमा समेत लिएर जाने प्रचलन छ ।
बिर्घा कोट मन्दिर सञ्चालक समितिका अध्यक्ष भीम प्रसाद पाण्डेका अनुसार परापूर्व कालमा पूmलपाती लिएर हिडेर गह्रोकोट जानु पर्ने हुँदा स्थानीयको माग अनुसार तालुकदार मार्फत सयौं वर्ष अगाडि देखि बिर्घा कोट त्यस स्थानमा सारिएको हो । त्यसबेला खरको छानो हाली मन्दिर बनाइएकोमा पछि कलकत्ता गई आएका लाहुरेहरुले छुट्टीमा आएका बखत गारो लगाएर टिनको छानो लगाइएको हो ।

हिउदको मध्य भएर होला चिसो वढिरहेको छ । विहान ३ डिग्रीमात्र रहेको तापक्रम विस्तारै तंग्रीदै १७÷१८ सम्म पुग्छ । उत्तर फर्केको कार्यालयको कोठा भएर होला घुंडा चिसिएका छन । विहानको वर्षौदेखिको कर्मकान्ड सकेर सवैरै कार्यलयमा आउनुको मजा नै वेग्लै हुदो रहेछ । शान्त वातावरणमा देश देशावरका संचारमाध्यममा आखा डुलाउदा फ्रेस महशुस हुदो रहेछ ।
यति वेला गांउ कुहिरोले छोपेकै होला । आमासंग हाते फोनमा वोल्छु जाडो छ वावु । म त आगो ताप्दैछु भन्नुहुन्छ । मिर्मी विर्घाका जीप हुइकिएका होलान । यसो मधुरो घामजुल्कीदा नै गांउले सर्याक सुरुक गर्दै घाम ताप्न निस्के होलान । स्कुले हरु कति वज्यो भन्दै स्कुल पुग्न हतारिदै होलान । शान्त कोठामा मेरापनि वाल्यकालका स्मृतिहरु लगातार आइरहेका छन ।

पिरम्लामा कालै दाग वस्ने गरी वुढावुढी अगेनामा घुस्रिएका होलान । अव रुख घासको वेला भएको छ । वुटामा चढ्न सक्ने मान्छेको महत्व वढेको होला गांउमा । किनकी गांउमा वुढा वुढी र केटाकेटीको वहुमत छ ।
माइती मावल ओहोर दोहोर गर्नेहरु फाट्ट फुट्ट देखिन शुरु गरे होलान । खेतमा छरेको गंहुमा सितका मधुरा शिरविन्दु ढलपल ढलपल गर्दै होलान । मंसिर र माघको सिजनले होला अझैपनि गांउमा उमेर पुगेका छोरा छोरी हुनेहरु इष्टमित्रकोमा कुरा पुर्याउदै होलान ।
स्कुले सरहरु कहिले जाडो विदा होला भनेर कुरी रहेका होलान । एकथरी फुर्सदिलाहरु भलीबलमा र उमेर काटा वसेकाहरु रमीमा खाल जमाउदै होलान । असम त महेशको ब्या गर्नेहो मिलाएर आउ है सेनवाउ भन्दै थिए गनवहादुर दाई ।

वारी खाली छन । वचे खुचेका मकैका डांढ छन । भुल्ली वाल्न कम्ता रुमाइलो हुन्थेन सांझमा सुकेका डांठ, गहते, पिडालु वा आलु पोलेर आगो ताप्दै बारीमा खानुको मजा नै वेग्लै । कस्को भुल्ली कत्रो भयो भनेर नाप्न । सानो तिनो भुल्लीमा जम्प लगाएर नाघ्न । वाह क्या मजाका दिन थिए ।
टेवलको पत्रिका पल्टाउछु अशोक दुलालले ललितपुरको माझगांउले पर्यटक पल्र्खेको कुरा लेखेका छन । म माझगांउका तस्विर हेर्दै मेरो गांउ कल्पिन्छु ।

हिउदको मानु मागी मागी खानु भन्ने उखान गांउ घरमा चल्तीमै छ । हिंउद लागेपछि खेति भित्रिने हरियो घास दाउराको काम पनि कम हुने भएकाले होला एकसरुवा वाहेक माइती, मावल, आफन्तकामा पाहुना लाग्न जाने चलन थियो । जग्गे जात्रा वाक्लै हुन्थे । विहामा जन्ती जान पाए विहान टिका लाएर खामपनि पाइने वाटामा मासु भात पनि खान पाइने भएकाले जन्ती हाम्रो मुख्य आकर्षण थियो ।
तर कतिपय विहामा केटाकेटीलाइृ नलाने, जन्ती पनि सिमित जाने भएपछि हामी बीच वाटोमा जन्ती खान सम्म पुग्थ्यौ । रुद्रीको भात, सप्ताहको भन्डारा धेरै लगाइयो । लाखवत्ति र रुद्रीका निम्ता धेरै मानियो । एकाहा र चौरासी पुजाका निम्ता भन्न धेरै हिडियो । चौको टाहाल्ने देखि सुपारी काट्ने सम्मका सवै कार्यहरु हाम्रालागि विशेष हुन्थे ।

व्रतवन्ध र सप्ताहहरु विशेष हुन्थे । गांउघरको रौनक हिउदमा नै थियो । ठुलो अगेना वनाएर तरुल र साग मिलाएर तिहुन पकाउनु । अलिकता घ्यूले झानेर भात वसाल्नु । केरा र मुलाको अचार वनाउनु । वारीको डिलमा लुगा खोलेर वसेर खाना खानु । कम्ता रमाईला थिएनन हिउदका दिनहरु । स्कुल छुट्टी भए मावल जानु । एकादशीमा राम्दी र माघे सक्रान्तिमा रिडी जानु । स्वस्थानीको कथा सुन्न जानु । फर्किदा बेवरा, काक्रा, उखु जे पाइन्छ चोरेर खानु ।
वत्ती नहुदा चिराक वाल्नु या चप्पल वाल्दै दौडनु । धान काटेर गांज परेको खेतमा खाली खुट्टा वुर्कुसी मार्नु । कहिले खुट्टा मर्काउनु, कहिले चिथोरिनु , डन्डा लौरा खेल्नु, मोजाको भलीवल खेल्नु वाल सुलभ मात्र होइनन पवित्र गांउले पर्वहरु थिए ।

यो चिसो र धुलोले छोप्दै गरेको राजधानीमा वसेर ती बालापन संझीनु , अतित हुदै गरेको गांउ कल्पिनु र निश्चल गांउलेको माया संझेर पग्लीनुको विकल्प छैन । सधैको दौडधुप, सधैका आपाधापी, स्वार्थी समूहका कृतिम हासोहरुले त्यो वालपनको निश्चल हासो कंहावाट देओस ।
कहिले कांही फेसवुक र टुइटरमा शेयर हुने तस्विरहरु हेरेर गांउ कल्पिदै छु । म यंहा विरानो शहरमा । कठिन थिए तर कम्ता रमाइला थिएनन ती दिनहरु । व्लग नियमित नभएको हप्तौ भयो । आजकल यो विरानो हुन लागेको छ । मैलाई विरानो लाग्यो भने प्रिय पाठकहरुलाई कस्तो पो लाग्दो हो । त्यसैले यो एकालापवाट निरन्तरहुने कोशिष गरेको छु ।

तिहार शुरु भएको छ । हिजो यमपञ्चक को पहिलो दिन अर्थात काग तिहार । कागको पूजा गरी सुरु भएको छ तिहार । सबैको घरघरमा बिहानै देखी बिभिन्न प्रकारका फल्फूल तथा मिष्ठान्नले काग लाई सर्वप्रथम भोजन गराईन्छ, अनि मात्र घर का अरु सदस्यहरुले खाने परम्परा छ । परापूर्व कालमा दानव र देवता बीच समुन्द्र मन्थन गर्दा निस्केको अमुल्य बस्तु हरु मध्य अमृत (जस्ले पिउछ उ अमर हुन्छ रे)पहिला कागले पिएको हुँदा उ अमर मानिन्छ र काल लाई उस्ले सजिलै देख्ने हुँदा पनि कालको संबाहक रुपमा हामीले मान्दै आईरहेका छौ ।
नेपालमा मनाइने दोस्रो ठूलो पर्वको रूपमा तिहारलाई लीने गरिन्छ | जसरी नवरात्री नौ दिन सम्म मनाईन्छ, त्यसै गरि तिहारलाई पांच दिन सम्म मनाउने प्रचलन छ जसलाई यम पञ्चक भनिन्छ | यस पर्वमा काग, गाई आदिको पूजा गरेर मानब र प्रकृति बीचको सौन्दर्यतालाइ आत्मसात गरिन्छ | यहि तिहार पर्वको मूल मर्म हो | दिपावलीको रमझम सबैतिर छाएको हुन्छ | सबैको मनमा आनन्दको बर्षा हुन्छ | देउसी भैलो गाएर मनोरंजन गरिन्छ

तिहारका पाँच दिन हुन्छन् जसलाई यम पञ्चक भनिन्छ । यो बेलामा यमराज अर्थात काल पनि विदामा हुन्छन रे उनी बहिनी यमुनासँग बसेर टीका लगाउँछन् रे । भाइ टीका हुन्छ यम पञ्चक को अन्तिम दिन । दिदी बहिनीले दाजु भाइलाई निकै श्रद्धाले टीका लगाइ दिन्छन् त्यस दिन । चामलको भिजाएको पिठोको निधारमा ठाडो धसो्र बनाएर त्यसमा सप्तरंगी टीका अडाइ दिन्छन् दिदी बहिनीले । त्योभन्दा अघि पुजा गर्छन् । ओख्खर फुटाउँछन् । टीका लगाउन बसेका दाजुभाइलाई तेलको घेराले घेर्छन् । टीकापछि गलामा मखमली फूलको माला लगाइ दिन्छन् । दिदी बहिनीले बनाएको तेलेको घेरा नसुकुन्जेल, मखमली नओइलाउनजेल दाजुभाइलाई कालले लैजान सक्दैन भन्ने कथन तिहारसँग जोडिएको छ ।

तिहार यानी यम पञ्चक को पहिलो दिनलाई काग तिहार भनिन्छ-जुन दिनमा हिन्दुहरु कागको पुजा गर्छन। कागको श्वोरले दुख र समस्याको संकेत दिन्छ। काग तिहारको अवसरमा धार्मिक मान्यता अनुसार कागलाई पुजा गरी विभिन्न खानेकुरा दिइन्छ। हाम्रो समाजमा कागलाई सन्देश बाहकको रुपमा लिइन्छ।परापुर्व कालमा यमराजकी बहिनीको लागि संदेशबाहकको काम गरेकोले कागको पनि पुजा गर्नुपर्ने चलन रहिआएको जानकारहरु बताउछन|

“गोधुली सांझमा न्याउली गाउछे विरह भाकैमा
दिल वस्यो लौन हसिलो मुहार गाजलु आंखैमा
छेक्यो छेक्यो देउराली डांडा हुस्सु र कुहिरोले
छोडेन केहिल्यै जांहा गएपनि मायाको धुइरोले”
सुन्धारको जेडिए कम्प्लेक्सको छैठौ तलमा सुस्तरी रोविन श्रेष्ठ गाइरहेका छन । म विहानैको नित्य कर्म सकेर शारदीय घामले छोप्दै गरेको काठमाण्डौ नियाली रहेको छु । अगाडी शहिद गेट छ । पर मृगस्थलीको जंगल देखिएको छ । समिनो हुस्सु लाग्न थालेको छ काठमाण्डौमा । न्याना लुगाहरु र ताता खानेकुराहरु प्रिय हुन लागेका छन ।
दुइ पांग्रेमा हुइकिनु भन्दा माइक्रोमा कोचिनु मै मजा शुरु भएको छ । सिजन परिवर्तनले होला हाछ्यु गर्नेहरुको संख्या वढेको छ । मेरो वन्द कोठामा वसेर वाहिरको आवाज कम दृष्य वढि देखिएको छ । अवको केही समय पछि सानो तिनो जुलुसै आइपुग्छ । कसैको घर भत्काउन पर्यो । कसैको फुटपाथवाट सामान हटाइयो त कसैलाइृ भत्ता कम भयो । यस्तै अनेक गुनासाका बीच खुसी खोजीरहेको छु म ।
हुनत मेरो खुसी यहा भन्दा धेरै पर गांउमा छ । कात्तिकको मध्य भएर होला मखमली र गोदावरी गजवले फुलेका छन । दशैको राप हराएपनि तिहारको रौनकले अभाव पूर्ति गरेको छ । केटाकेटीहरु देउसी भैलो खेल्ने योजना वुन्दै छन । अधवैसेहरु तासको तयारीमा छन । यस वर्ष अलि ढिलो चाढ भएकाले तिहार गजवकै चिसोमा परेको छ ।
घरी घरी हेलो विर्घाको पर्दा उघार्छु । भाइ जिके पान्डेले सजिलै गांउ विर्सिन दिदैनन । तरह तरहका फोटो हालेर अपडेट दिइरहन्छन । युवा पुस्ताको यही सकारात्मकतामा गर्व लाग्दछ । नंया पुस्तामा सामाजिकता हराउदै गयो भन्नेहरुलाई भाई जिके गतिलो उदाहरण हो । नंया पुस्ता गांउमा गर्व गर्छ भन्नेमा ।
दशै रमाइलो वित्यो । भेटघाट, गांउ घरको अपडेट र वाल्यकालका स्मृतिहरु भेटाउने पर्व भएको छ दशै । अव चाडहरुले विगतमा जस्तो रौनक कमै दिन्छन । कंहा पाउनु त्यो वाल्यकालको खुसी ।
तैपनि वितेको पललाई संझेर वर्तमानका खसीहरु गुमाउनु हुदैन । त्यसैले म उमेर उनुसारको स्वाद लिने कोशीसमा छु । तिहार संघारमा आइरहेको छ । आशा छ । यो पर्व पनि रमाइले होला । अव कार्यकक्षमा आउने मानिसहरु थपिन थालेका छन ।
कम्पयुटरमा विस्तारै अमृत गुरुगं गुन्गुनाए जस्तो
“जीवन हो घांम छाया
सुख दुख दुवै भोग्नु छ
जीवन हो दिन माया
छटपटी तड्पन हुन्छ”